Παρουσίαση Ημερολογίου Νικηφόρου Κωστοβασίλη

Μία εξαιρετικού ενδιαφέροντος εκδήλωση της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Τζουμέρκων παρακολούθησε το κοινό των Ιωαννίνων στις 14 Νοεμβρίου 2024, στον Πολυχώρο «Δημήτρης Χατζής».

Η εκδήλωση συνδιοργανώθηκε από την Ι.Λ.Ε.Τ., το Δήμο Ιωαννιτών, το Δήμο Κεντρικών Τζουμέρκων και το Δήμο Βορείων Τζουμέρκων. Το θέμα της εκδήλωσης ήταν η παρουσίαση του «Ημερολογίου εκστρατείας του Εφέδρου Ανθυπολοχαγού Νικηφόρου Κωστοβασίλη, το οποίο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από την Ι.Λ.Ε.Τ. στο 25 ο τεύχος των «Τζουμερκιώτικων Χρονικών». Ο Νικηφόρος Κωστοβασίλης με καταγωγή από το Αθαμάνιο της Άρτας καταγράφει και περιγράφει μέρα τη μέρα την εκστρατεία στην Αλβανία από την κήρυξη του Ελληνοιταλικού πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι την επιστροφή στο χωριό του στις 28 Απριλίου 1941. Το ημερολόγιο αποτελεί άλλο ένα ντοκουμέντο, ένα πρωτογενές υλικό για τους ιστορικούς, τους ερευνητές, τους μελετητές αλλά και για κάθε αναγνώστη, καθώς πληροφορούνται για τις συνθήκες, την ψυχολογία, τη δράση των πολεμιστών τόσο κατά τη νικηφόρα απώθηση των ιταλικών δυνάμεων στο εσωτερικό των αλβανικών εδαφών όσο και κατά την υποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων την άνοιξη του 1941, μετά τη γερμανική εισβολή. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν εκπρόσωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Πανεπιστημιακοί καθηγητές και Διδάκτορες, άνθρωποι των Γραμμάτων, εκπαιδευτικοί, φοιτητές, μέλη και φίλοι της Ι.Λ.Ε.Τ. από τα Τζουμέρκα, τα Γιάννενα, την Άρτα και συγχωριανοί και συγγενείς του Ν. Κωστοβασίλη από το Αθαμάνιο.

Αρχικά χαιρετισμό απηύθυναν εκ μέρους της Περιφέρειας Ηπείρου ο Αντιπεριφερειάρχης σε θέματα του Τομέα Εθελοντισμού και Αλληλεγγύης κ. Κωνσταντίνος Κίτσιος, εκ μέρους του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων, η Εντεταλμένη Σύμβουλος σε θέματα Παιδείας και Πολιτισμού κ. Ελισάβετ Μπούτσουρα, εκ μέρους του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων Τζουμέρκων ο Αντιδήμαρχος κ. Δημήτρης Μπασιούκας. Στη συνέχεια η Πρόεδρος της Ι.Λ.Ε.Τ. κα Ερασμία Ζαβιτσάνου απηύθυνε χαιρετισμό στους παρευρισκομένους και ενημέρωσε το κοινό για τους στόχους της Ι.Λ.Ε.Τ., για το σκοπό και το θέμα της εκδήλωσης. Ακολούθησε η Ελίνα Κωστοβασίλη, κόρη του ήρωα Νικηφόρου Κωστοβασίλη, η οποία απηύθυνε ευχαριστίες και χαιρετισμό στο κοινό συγκινημένη για την κοινοποίηση του ημερολογίου, ευχαρίστησε την Ι.Λ.Ε.Τ. για τη δημοσίευση του ημερολογίου και τη διοργάνωση της παρουσίασης και τον κ. Ναπολέοντα Καραγιάννη, τον επιμελητή του ημερολογίου, ο οποίος μεσολάβησε, σύστησε στην οικογένεια τα Τζουμερκιώτικα Χρονικά και επέμενε να δημοσιευτεί το ημερολόγιο στο περιοδικό της Ι.Λ.Ε.Τ. Ακολούθησαν οι εισηγήσεις των ομιλητών της παρουσίασης. Ο επιμελητής του ημερολογίου κ. Ναπολέων Καραγιάννης, εκπαιδευτικός, από τα παλαιότερα μέλη της Ι.Λ.Ε.Τ και πρώην Γενικός Γραμματέας του Δ.Σ. της, στην εισήγησή του με τίτλο «Η γνωριμία μου με το ημερολόγιον εκστρατείας εις την Αλβανίαν του εφέδρου αξιωματικού Νικηφόρου Κωστοβασίλη», αναφέρθηκε στο ιστορικό της ανακάλυψης του ημερολογίου, της μεσολάβησής του να δημοσιευτεί στα Τζουμερκιώτικα Χρονικά και παρουσίασε το βιογραφικό του Νικηφόρου Κωστοβασίλη τονίζοντας τις δύσκολες συνθήκες που έζησε ο ήρωας και τη συγκίνηση που ένιωσε διαβάζοντας αποσπάσματα του ημερολογίου στο διαδίκτυο πριν επικοινωνήσει με την οικογένεια και του παραδοθεί το χειρόγραφο για επιμέλεια. Η κα Αθηνά Βογιατζόγλου, Καθηγήτρια της Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, προσεγγίζοντας λογοτεχνικά το ημερολόγιο, στην εισήγησή της με τίτλο «Μια ιαχή ακούστηκε: Αέραααα….αέρααα…και ο λόγος δίδεται στην ξιφολόγχη: Ρητορικές και αφηγηματικές στρατηγικές στο ημερολόγιο εκστρατείας στην Αλβανία του Νικηφόρου Κωστοβασίλη», αρχικά αναφέρθηκε στη συνεργασία της με την Ι.Λ.Ε.Τ και σε άλλες εκδηλώσεις τονίζοντας ότι τη συγκινεί ιδιαίτερα η ιστορία και ο πολιτισμός των Τζουμέρκων, που τα γνώρισε μέσα από τη δεκάχρονη ενασχόλησή της με το έργο του λογοτέχνη Γ.Κ. Κοτζιούλα. Αναφερόμενη σε αποσπάσματα λογοτεχνών, οι οποίοι συμμετείχαν στα γεγονότα και πολέμησαν στο αλβανικό μέτωπο, του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιάννη Μπεράτη, του Νίκου Εγγονόπουλου διαπιστώνει κοινά σημεία στη γραφή τους με το συγγραφέα του ημερολογίου Νικηφόρο Κωστοβασίλη. Συγκρίνει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγραψαν, καθώς οι λογοτέχνες έγραψαν μετά τον πόλεμο βλέποντας πανοραμικά τα πράγματα σε αντίθεση με τον Κωστοβασίλη, που γράφει ανεπιτήδευτα βρισκόμενος στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Η δράση του στο τέλος της μέρας μεταστοιχειώνεται σε λόγο, έχει επίγνωση της δύναμης των λέξεων και χρησιμοποιεί με φειδώ τα σχήματα λόγου. Χαρακτηριστικό είναι το ξεκίνημα του ημερολογίου με ακουστικές εικόνες και με τη χρήση του διαλόγου, που ζωντανεύουν το κείμενο. Η χρήση του θείου λόγου δημιουργεί θεατρικότητα στις σκηνές, καθώς καταφεύγει σε ψαλμούς και μελωδίες του Ρωμανού του Μελωδού. Ο λόγος του έχει τις αριστοτέλειες αρετές του ρητορικού λόγου συνταιριάζοντάς τες με το ήθος του στρατιωτικού. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιγραφή της 12ωρης ανακωχής, η οποία ξεκινάει με τον ψαλμό «επί γης ειρήνη….» και τελειώνει με το «αιωνία η μνήμη» στη λατινική γλώσσα, καθώς αποτελεί κορυφαία υπέρβαση της εχθρότητας. Επεσήμανε την αντίθεση της ονειρικής φύσης με την πραγματικότητα ειδικά στην περιγραφή της υποχώρησης και την αντίθεση της αρχής και του τέλους του ημερολογίου, η οποία συνοψίζει μέσα σε λίγες λέξεις με επιγραμματικότητα όλο το ημερολόγιο «28 Οκτωβρίου. Ελλάς ελευθέρα, ξεσπαθώνει και χτυπά τον εχθρό.28 Απριλίου. Ελλάς υπόδουλος, θρηνεί τα ερείπια. Ο κ. Θεόδωρος Σιόντης, Ιστορικός, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στην εισήγησή του με θέμα «Με το βλέμμα ενός πολεμιστή: ημερολόγιο από τον πόλεμο του ‘40»,προσέγγισε το ημερολόγιο ιστορικά. Αρχικά αναφέρθηκε στην πορεία του συντάγματός του από τη Βέροια μέχρι τα σύνορα και στις συνθήκες της πορείας στον ορεινό όγκο της Πίνδου και στα πεπραγμένα μέχρι την πρώτη συνάντηση του ήρωα με τις εχθρικές δυνάμεις στις 18 Νοεμβρίου. Στη συνέχεια εστιάζει την εισήγησή του στα γεγονότα που διαδραματίζονται στο αλβανικό έδαφος ,καθώς ο Κωστοβασίλης καταγράφει τις συνθήκες καιρικές και κοινωνικές που επικρατούσαν στην περιοχή, τον εντυπωσιάζουν τα όπλα και ο τεχνολογικός εξοπλισμός που διέθεταν οι εχθρικές δυνάμεις, περιγράφει τις αλλεπάλληλες μάχες και τον αγώνα για την κατάληψη υψωμάτων, τους αλλεπάλληλους βομβαρδισμούς και περιγράφει λεπτομερώς τις μάχες της Τρεμπεσίνας, της Κλεισούρας, των υψωμάτων 850,750,1300 κ.α. και τον Απρίλιο του ’41 περιγράφει την ανακωχή, την υποχώρηση και τέλος την επιστροφή. Κλείνοντας την ομιλία του τόνισε ότι πρόκειται για ένα καταπληκτικό ντοκουμέντο του 2 ου Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ερμίνα Γάκη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος Μ.Α., διαχείριση Άγχους και Προαγωγή Υγείας M.Sc,Σύμβουλος Υγείας και Ευεξίας στην εισήγησή της με θέμα: «Η «φωνή» του Νικηφόρου Κωστοβασίλη, εφέδρου αξιωματικού στο αλβανικό μέτωπο», προσέγγισε ψυχολογικά το ημερολόγιο αναδύοντας τις πτυχές της προσωπικότητάς του και του τρόπου σκέψης του. Ξεκινώντας από τη φωτογραφία του διαπιστώνει ότι παρουσιάζεται αγέρωχος, άνετος, σίγουρος για το μέλλον. Στη συνέχεια εστιάζοντας την προσοχή στο γραφικό του χαρακτήρα είπε ότι δείχνει άνθρωπο μορφωμένο, που κατέχει τη σύνταξη πολύ καλά και διαθέτει πλούσιο λεξιλόγιο. Η γραφολογική προσέγγιση αποκαλύπτει άτομο με δυνατή θέληση και πείσμα, είναι δραστήριος, η διανοητική του κατάσταση είναι καλή και η κρίση του βασίζεται σε εξακριβωμένα γεγονότα. Δεν εκφράζεται συναισθηματικά για να μη φανεί αδυναμία, τον κατέχει πατριωτισμός, θεωρεί καθήκον του και επιβεβαίωση τη συμμετοχή του στον πόλεμο, αισθάνεται περηφάνεια και αποκτά υστεροφημία. Αναφερόμενη στη δομή του ημερολογίου και στη γλώσσα επισημαίνει το γλαφυρό και περιγραφικό ύφος, την αναλυτική και λεπτομερή παρουσίαση των γεγονότων και την εστίαση της καταγραφής σε γεγονότα και καιρικές συνθήκες. Οι αρετές και τα συναισθήματα που διαφαίνονται στην αρχή είναι η ψυχική ανθεκτικότητα έναντι του ιερού σκοπού, η ανάγκη επικοινωνίας ,καθώς αλληλογραφεί συχνά, η συντροφικότητα και η μοναξιά. Με την πάροδο του χρόνου παρουσιάζει ψυχολογικές αλλαγές ,κυριαρχεί ο φόβος και η εσωτερική μοναχικότητα, που δεν υπάρχει στην αρχή. Όταν επέρχεται ο σωματικός και ψυχικός πόνος, επιστρατεύεται μηχανισμούς άμυνας και προσπαθεί να κρατήσει την εσωτερική του ισορροπία, μέσα από τη νοσταλγία της ειρηνικής ζωής. Διακατέχεται από στρες και άγχος και το ψυχικό τραύμα που δημιούργησαν τα όσα βίωσε πέρασαν στο όνειρο, αναβιώνοντας τα γεγονότα και τις σκηνές.

Αποσπάσματα του ημερολογίου διαβάστηκαν στην αρχή, στο τέλος και ενδιάμεσα των εισηγήσεων από τους καλλιτέχνες της Ομάδας Τέχνης «Βορείως» κ. Γιάννη Σεντελέ και κ. Πάνο Σεντελέ, οι οποίοι με παραστατικότητα ζωντάνεψαν τις σκηνές που περιγράφονται στο ημερολόγιο και με τις παύσεις, την εναλλαγή του τόνου της φωνής και του ύφους μετέφεραν την ατμόσφαιρα των σκηνών του πολέμου και τα συναισθήματα του ήρωα. Δραματοποιώντας την αφήγηση και τις περιγραφές καθήλωσαν το κοινό μεταδίδοντας τη συγκίνηση αλλά και τον πόνο που προκαλούν οι πολεμικές καταστάσεις.

Η εκδήλωση έκλεισε με ερωτήσεις προς τους εισηγητές και την κόρη του Νικηφόρου Κωστοβασίλη και οι παρευρισκόμενοι αποχωρώντας εξέφρασαν επαίνους και θετικά σχόλια. Η εκδήλωση καλύφθηκε από τοπικούς τηλεοπτικούς σταθμούς και στιγμιότυπα προβλήθηκαν στα δελτία ειδήσεών τους.

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ